Παναγιώτης Σκαρλάτος - Γερμανική Κατοχή και Εθνική Αντίσταση στη Γέρα Μέρος Δ΄

Παναγιώτης Σκαρλάτος ο επονομαζόμενος και «Σοφός». Με χορηγίες του έγιναν σημαντικά κοινωφελή έργα στη Γέρα, κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής τα οποία έδωσαν ψωμί και δουλειά στους δοκιμαζόμενους Γεραγώτες.

Σε νέα φάση περνά το αντιστασιακό κίνημα της Λέσβου, το φθινόπωρο του 1943, με την άφιξη στο νησί του Βαγγέλη Γιοσμά, καθοδηγητικού στελέχους του Ε.Α.Μ. από την Αθήνα. Η ΕΑΜική οργάνωση της Λέσβου, για πρώτη φορά, αποκτά οργανωτική σύνδεση με το Ε.Α.Μ. της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο Βαγγέλης Γιοσμάς μεταλαμπαδεύει την αγωνιστική και οργανωτική εμπειρία του Κέντρου καθώς και τις ιδεολογικές και πολιτικές συντεταγμένες του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα.

Μετέχει στις συνεδριάσεις της Νομαρχιακής Επιτροπής Λέσβου του Ε.Α.Μ. και προτείνει η Οργάνωση να βγει από την αφάνεια και την παρανομία και να κάνει αισθητή την παρουσία της στον κοινωνικό στίβο.

Για την υλοποίηση αυτού του νευραλγικού στόχου αποφασίσθηκε η σύγκλιση Παλλεσβιακής Σύσκεψης στελεχών της Οργάνωσης για τις αρχές του Μάρτη του 1944 στη Αγία Παρασκευή. Πράγματι, αντιπρόσωποι απ’ όλα τα χωριά της Λέσβου, με πλήρη μυστικότητα, καταφθάνουν τμηματικά μια συννεφιασμένη νύχτα του Μάρτη στην Αγία Παρασκευή και οδηγούνται σε κάποιο σπίτι που έχει προετοιμαστεί κατάλληλα γι’ αυτόν το σκοπό.

Παραμένουν κλεισμένοι, χωρίς να δίνουν στόχο και συνεδριάζουν ολόκληρη την επόμενη μέρα, το βράδυ δε αναχωρούν σταδιακά για τα χωριά τους.

Οι αποφάσεις που πήραν ήταν καθοριστικές για την περαιτέρω πορεία του αγώνα.

Αποφασίσθηκε η Οργάνωση να βγεί απ’ το « καβούκι» της και να προχωρήσει με ταχύ βηματισμό στη στρατολογία νέων μελών και στη δημιουργία ένοπλου τμήματος, του ΕΛΑΣ. Όσον αφορά δε τον οπλισμό αποφασίσθηκε να αξιοποιηθούν σε πρώτη φάση τα όπλα που δεν είχαν παραδοθεί στους Γερμανούς και ήταν κρυμμένα σε διάφορα σημεία.

Οι Αντιστασιακές Οργανώσεις της Γέρας εκπροσωπήθηκαν στη Σύσκεψη απ’ τους

Γιώργο Σκοπελίτη, Κώστα Γάκα, Παναγιώτη Γλιγλή και Χαράλαμπο Χατζηβασιλείου (Μπέλο). Για την αντιμετώπιση μάλιστα των αυξημένων οικονομικών αναγκών του αγώνα προσφέρθηκαν απ’ τους Παναγιώτη Γλιγλή και Παναγιώτη Κεμερλή από 100 οκάδες λάδι. Ανάλογες προσφορές έγιναν και από αντιπροσώπους άλλων περιοχών.

Καινούρια πνοή και ανερχόμενη δυναμική απέκτησαν οι Οργανώσεις της Λέσβου μετά τη σύσκεψη. Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα έδωσαν δυναμικό παρόν με πολλές εκδηλώσεις, όπως ήταν ο γιορτασμός της επετείου της 25ης Μαρτίου σε Αγιάσο, Μανταμάδο και σε πολλά ακόμα χωριά. Ακολούθησαν οι εξεγέρσεις των εξαθλιωμένων στη Μυτιλήνη, στον κάμπο της Καλλονής και στη Ερεσό.

Στη Γέρα, για την ανακούφιση των λιμοκτονούντων κατοίκων της, συγκροτήθηκε επιτροπή με πρωτοβουλία του Ε.Α.Μ. από εκπροσώπους του εμπορικού και βιομηχανικού κόσμου της περιοχής. Στόχος της η συγκέντρωση 100 χιλιάδων οκάδων λαδιού, από τους έχοντες και κατέχοντες, για την εκτέλεση κοινωφελών έργων που θα έδιναν δουλειά και ψωμί στους δοκιμαζόμενους γεραγώτες.

Παράλληλα ευρείας έκτασης κοινωφελή έργα είχε ξεκινήσει στα χωριά της Γέρας ο Παναγιώτης Σκαρλάτος (Σοφός), υπεύθυνος στη υπηρεσία συγκέντρωσης λαδιού των Γερμανών στη περιοχή.

Τα κέρδη που προκύπτουν από το εμπόριο του λαδιού τα επέστρεφε στους δύστυχους Γεραγώτες με τη χρηματοδότηση δημοσίων έργων όπως ήταν η κατασκευή της πλατείας «Πέρας Βρύσης» Σκοπέλου, του υδραγωγείου Μεσαγρού και της πλατείας του Δημοτικού Σχολείου του χωριού, του γηπέδου Παπάδου κ.α.

Η μακέτα του «Σκαρλάτειου Παγγεραγωτικού Σταδίου». Εκπονήθηκε τον Μάιο του 1944, από τον πολιτικό μηχανικό Πάνο Ζάκκα.

Πρόσκληση του «Παγγεραγωτικού Αθλητικού Συλλόγου» προς τον Παν. Σκαρλάτο για τα εγκαίνια του «Σκαρλάτειου» γηπέδου

Παπάδος 16 Ιουλίου 1944. Φωτογραφία από τα εγκαίνια του «Σκαρλάτειου» Γηπέδου. Διακρίνεται ο Παν. Σκαρλάτος μπροστά από τον αστυνομικό.

Όπως δείχνουν τα ντοκουμέντα που δημοσιεύουμε είχε εκπονηθεί τεχνική μελέτη για τη δημιουργία «Παγγεραγωτικού Αθλητικού Σταδίου» που θα έφερε την ονομασία «Σκαρλάτειον». Σε πρώτη φάση κατασκευάσθηκε το γήπεδο το οποίο εγκαινιάσθηκε στις 16 Ιουλίου 1944. Με την ευκαιρία μάλιστα των εγκαινίων έγινε και φιλική ποδοσφαιρική συνάντηση μεταξύ των ομάδων του «Παγγεραγωτικού» και του «Άρεως» Μυτιλήνης.

Στον αγώνα αυτόν νικητής αναδείχτηκε ο «Παγγεραγωτικός» με σκόρ 5-2.

Το επινίκιο όμως γλέντι που πραγματοποιήθηκε στο «ΣΠΛΕΝΤΙΤ» είχε τραγική κατάληξη, όταν κάποιος συνεργάτης των Γερμανών, απ’ τη Μυτιλήνη, δέχτηκε θανατηφόρο δολοφονική επίθεση. Τη προσφορά του Παναγιώτη Παρ. Σκαρλάτου (Σοφού) προς τον λαό της Γέρας, κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, αποτύπωσε σε ποίημα του, γραμμένο το 1943, ο λαϊκός ποιητής Γιώργος Ε. Πανταζής, ο επονομαζόμενος και «Γιωργάρας».

Το δημοσιεύουμε αυτούσιο σε φωτοτυπική ανατύπωση.

Συνεχίζεται…

 

Ποίημα του Γιώργου Πανταζή (Γιωργάρα) το οποίο αναφέρεται στον Παναγιώτη Σκαρλάτο 

Πηγές:

1.Μνήμες Α. Αποστόλου

2.Σκόρπια από την Αντίσταση, Α. Αποστόλου

3. Η Αντίσταση στη Λέσβο, Π. Κεμερλή- Α. Πολυχρονιάδη

4. Ημερολόγιο Παν. Καραδούκα (Εφημ. «ΓΕΡΑ» αρ. φύλλου 18 & 20)

5. Η Ιστορία του «Παγγεραγωτικού Αθλητικού Συλλόγου»

 (Περιοδικό «ΓΕΡΑ» τεύχος 2, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 1980)

 

Υ.Γ.

Θερμές ευχαριστίες στον κ. Αντώνη Μανιό για τα πολύτιμα ιστορικά ντοκουμέντα, για τον Παναγιώτη Σκαρλάτο, που έθεσε στη διάθεσή μου.

 

Στρατής Καραγιασσώτης

karras@altecnet.gr

Το Οθωμανικό Σχολαρχείο και Παρθεναγωγείο (Ρουστιέ) του Σκοπέλου

 

Σύμφωνα με την επιγραφή στην μπροστινή είσοδο και πάνω από τη πόρτα αναγράφει ότι χτίστηκε το 1298 εγίρας ή το 1880.

Το 1894 ο Γεώργος Αρχοντόπουλος αναφέρει στο «Λέσβος ή Μυτιλήνη ήτοι Συνοπτική Ιστορία»: "Κάτωθες δε είναι η συνοικία Πλάτανος, είς το άκρον τούτο βορειοδυτικών υπάρχουν και οι αρχαί και εγγύς το οθωμανικό Σχολαρχείο και Παρθεναγωγείον κτίριον ωραίον εις θέσιν κατάλληλον"
Το 1906, ο Γεώργιος Π. Πετρέλλης (εφ. Αμάλθεια, αρ. 8545, 6/19-11-1906) γράφει παρόμοια "Εις το βόρειον τμήμα του Σκοπέλου κείται η οθωμανική συνοικία, διατηρούσα σχολαρχείον έξω της κωμοπόλεως, εκτισμένον χάριν και της εν Μεσαγρώ κατά το δυτικόν τμήμα κειμένης οθωμανικής συνοικίας."
Το 1911-1912 σε αναφορά από το Ελληνικό Υποπροξενείο Μυτιλήνης στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος δίνονται τα στατιστικά στοιχεία
Μεσαγρός: Αριθμός Τούρκων Κατοίκων 450
Σκόπελος: Αριθμός Τούρκων Κατοίκων 500
στο μουσουλαμνικό Σχολαρχείο φοιτούν 69 μαθητές
και στο Παρθεναγωγείο 48 μαθήτριες. 

Με δεδομένο ότι με την ανταλλαγή το 1924 έφυγε ο Μουσουλμανικός πληθυσμός από τη Λέσβο, το Οθωμανικό σχολείο λειτούργησε μόλις 44 έτη. 
Κατά το σχολικό έτος 1926-27 και μετέπειτα χρησιμοποιήθηκε ως διδακτήριο έως ότου γίνει η ανέγερση του νέου σχολείου του Σκοπέλου. Το έτος εκείνο διδάσκοντες ήταν ο Πέτρος Ζαργκλής, η Κοραλία Πούλου και ο Ιωάννης Μιχαλακέλλης. Το έτος 1932 χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία και από το 1940 ως σταθμός χωροφυλακής με τα κάτω δωμάτια να λειτουργούν και ως κρατητήρια. Περί του ~1980 ανακαινίσθηκε και λειτούργησε μεγάλο διάστημα ως «Ξενώνας» και καφετέρια. 
Έχει δύο ορόφους, που αν λάβουμε τα αρχικά δεδομένα λειτουργίας, ο κάτω όροφος, θα ήταν ίσως το Παρθεναγωγείο και το πάνω το Σχολαρχείο (Αρρένων) με ξεχωριστούς αύλειους χώρους μπρος και πίσω. Το Σχολαρχείο ήταν παλιότερος τύπος σχολείου που κάλυπτε και τις δύο τελευταίες τάξεις του σημερινού δημοτικού και την πρώτη τάξη του σημερινού γυμνασίου δηλ επτατάξιο. Το ρουστιέ - rüştiye (rusd = εφηβεία) αναφέρεται σε δευτεροβάθμια ημιγυμνάσια σχολεία, ενώ το πρώτο και μοναδικό γυμνάσιο (ιντιταντιέ)  ήταν στα σημερινά δικαστήρια Μυτιλήνης, ως πρωτοβάθμιο σχολείο και λειτούργησε το 1896.  

Σε λίγη απόσταση από το Σχολείο ο Μεσαγρός και ο μιναρές 

Στο σχολείο φοιτούσαν παιδιά και από τα δύο χωριά Σκόπελος και Μεσαγρός τις οποίες οι συνοικίες ήταν κοντά. Το δε κτήριο κτίστηκε με τη συνδρομή των εύπορων Οθωμανών και από τα δύο χωριά προκειμένου να συμβαδίσουν και να μην υπολείπονται των Ελληνικών σχολείων της Γέρας (Σκόπελος, Μεσαγρός, Παπάδος, Παλαιόκηπος, Πλακάδος), τα οποία από το 1840 (Γ. Αριστείδης) είχαν Αλληλοδιδακτικά και Παρθεναγωγεία σχολεία. Στο Σκόπελο ο «Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κων/πόλεως» αναφέρει: «Εν Σκοπέλω, υπάρχει αλλολοδιδακτικό σχολείον καλώς οργανωμένον από το 1865. Ο αριθμός των μαθητών υπερβαίνει τους 100 επί 400 οικιών. Η κοινότης συντηρεί την σχολήν. Μεγάλη πτώχεια υπάρχει». Στο Σκόπελο δύο Οθωμανοί κατείχαν ελαιοτριβεία, ο Αλή Μπέη Κόμιλι και ένα δεύτερο μετέπειτα αγορασμένο από τον Ιταλό πρόξενο Φιδέλε. Ο Σκόπελος αναφέρεται στον Π. Πετρέλη ότι είναι η πρωτεύουσα του Δήμου Γέρας, εις ην εδρεύει και ο μουδίρης (ανθυποδιοικητής). 
Στη Τούρκικη Αγορά (Κάτω αγορά σήμερα του Σκοπέλου) υπήρχε και Οθωμανική Τράπεζα όπως και τζαμί το οποίο δεν υπάρχει πλέον σήμερα. Το δε κτήριο ανήκει στα περιουσιακά στοιχεία του Δημοτικού Διαμερίσματος Γέρας. 

Παναγιώτης Αγιακάτσικας