Ιστορία του Σκοπέλου

1850 Σταυράκη Αναγνώστου – Η Λεσβιάς Ωδή

ΣΚΟΠΕΛΟΣ, Χωρίον, υπό Χριστιανών, και Τούρκων κατοικούμενων, και Ναόν έχον τον του Αγίου Γεωργίου, και οικίας περίπου τριακόσιας. Ωνομάσθη δέ, διά τό βραχώδες και απόκρυμνον ούτως ή, ίσως, δια τον παρά θάλασσαν κείμενον υψηλόν βράχον, κάτωθεν του χωρίου, ή, διά την αφ' υψηλού Σκοπιάν αυτής, Σκόπελος.

1863 Γεωργίου Αριστείδη – Τετραλογία Πανηγυρική

ΠΙΝΑΞ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ.

Α।Διαμέρισμα Μιτυλήνης περιλαμβάνον Κοινότητας 30।(απόσπασμα για τα χωριά της Γέρας)
α/α /κοινότητα / Χριστ।οικογένειαι / ψυχαί άρρεν/ Οθωμ। Οικ।/ψυχαί άρρεν/ Εκκλ।/ιερείς/Σχολεία

16 Σκόπελος/231/513/104/215/1-1/Δημ।Σχολείο
17 Μεσαγρός/182/390/73/142/1-1/ωσαύτω
18 Παπάδος/153/358/-/-/1-1/ωσαύτως
19 Παλαιόκηπος / 185/395/-/-/ 1-2/ωσαύτως
20 Πλακάδος / 70 /151/-/-/1-1/
21 Άγιος Ιωάννης/-/-/45/104/-
22 Σαπούνι >>
23 και Σαβατούτα >>

1906 - Γεώργιος Π. Πετρέλλης (εφ. Αμάλθεια, αρ. 8545, 6/19-11-1906)

Ο Σκόπελος: Η ονομασία πιθανώτατα ελήφθη εκ της και σήμερον εισέτι σωζόμενης σκοπέλου – είναι η πρωτεύουσα του Δήμου Γέρας, εις ην εδρεύει και ο μουδίρης (ανθυποδιοικητής) – κείται δε υψηλότερον των λοιπών χωρίων, κατέχων τα αμφοτέρων υψούμενα μέρη μικράς χαράδρας, ην ορμητικός διαρρέει χείμαρος. Τα δύο ταύτα μέρη εις τα οποία χωρίζεται από του χειμάρρου, ενούνται δια γεφυρών. Είναι κωμόπολις με 740 περίπου οικίας ων αι 1[;]0 οθωμανικαί. Θέσιν φυσικήν κατέχει ωραιοτάτην. Λεύκαι και πλάτανοι και κυπάρισσοι είναι διασπαρμένοι ατάκτως εντός της κωμοπόλεως.
Εις το μέσον ακριβώς αυτής παρά την δεξιάν όχθην του χειμάρρου, κείται η αγορά της πόλεως, ουχί ανάλογος προς το μέγεθος αυτής. Ολίγον υψηλότερον της αγοράς κείται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου κτισθείσα τω 1892 επί ωραιοτάτου σχεδίου, με καλλιτεχνικωτάτας βυζαντινού ρυθμού αγιογραφίας, έργα του διασήμου ζωγράφου Ευστρατιάδου, καταστάσα ούτω μία των ωραιοτέρων της νήσου εκκλησιών. Άκρα καθαριότης, τάξις, απλότης, ευπρέπεια, καλαισθησία είναι τα καθιστώντα το μεγαλοπρεπές εκείνο κτίριον έτι ωραιότερον.
Κατά τα Ν.Α. της πόλεως ευρίσκεται πεντάτακτος αστική σχολή αρρένων μετά τριών διδασκάλων και 160 περίπου μαθητών και Παρθεναγωγείο μετά διδασκαλίσσης και 100 περίπου μαθητριών. Εις το ανατολικόν της κωμοπόλεως εις θέσιν Τασλίκ υπάρχουν κάλλιστα λατομεία μαρμάρου, εφ’ ων υπάρχει η σκοπιά, από της οποίας ο θεατής έχει εν πανοράμι ένα ευμεγέθη καταπράσινον λειμώνα, ανατολικώτερον μίαν ουράνιαν ταινίαν και τους άνωθεν αυτής αποτόμους υψούμενους βραχώδεις λόφους της Αμιθής.
Προς Ν.Δ. επί υψηλής και ευαέρου θέσεως, σκιαζομένης από πλατάνους και λεύκας και εις ην άφθονα και διαυγέστατα ρέουσιν ύδατα, υπάρχει μονήδριον της Αγίας Παρασκευής. Ολίγον μακρότερον τούτου εντός κοιλάδος υπάρχει έτερον μονήδριον του Αγίου Γρηγορίου, εντός του οποίου υπάρχει τάφος, εξ ου αναβρύει άφθονον και διαυγέστατον ύδωρ και όπισθεν του ιερού αρχαία υψίκομος πεύκη. Αι οικίαι του Σκοπέλου είναι πάσαι σχεδόν λιθόχτιστοι, μεταξύ δε τούτων διακρίνονται και τινά μεγαλοπρεπή και ωραία ιδιωτικά κτίρια. Διερχόμενος τας οδούς της κωμοπόλεως βλέπει τις κρεμασμένα καθ’ ορμαθούς κυδώνια και ρόδια, τα φρούτα των κατοίκων κατά τον χειμώνα. Εις το βόρειον τμήμα του Σκοπέλου κείται η οθωμανική συνοικία, διατηρούσα σχολάρχείον έξω της κωμοπόλεως, εκτισμένον χάριν και της εν Μεσαγρώ κατά το δυτικόν τμήμα κειμένης οθωμανικής συνοικίας.
Σημείωση: Το παρών κείμενο προέρχεται από την μεταπτυχιακή εργασία του Στρατή Αναγνώστου από την αποδελτίωση των τόμων της σμυναϊκής εφημερίδας «Αμάλθεια». Συγγραφέας του κειμένου είναι ο εκπαιδευτικός Γεώργιος Π. Πετρέλλης, ο οποίος γεννήθηκε στα Πάμφιλα και έζησε και εργάστηκε αρκετά χρόνια στον, Παπάδο στο εκεί Σχολαρχείο (ή ελληνικό σχολείο) ως φοιτητής και συγχρόνως ως καθηγητής των Φυσικών Επιστημών τουλάχιστον κατά τα έτη 1906-1909.
Τα κείμενα και οι πληροφορίες προέρχονται από τον Κ’ ΤΟΜΟ από τα «ΛΕΣΒΙΑΚΑ» το Δελτίο της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών (Μυτιλήνη 2004)

1909 Οικονόμου Σ. Τάξη – Συνοπτική Ιστορία και Τοπογραφία της Λέσβου

Σκόπελος. - Κείται επί ωραίας και γραφικής τοποθεσίας είς ώψος 130 μέτρων από της επιφανείας της θαλάσσης, χωριζομένη εις δύο εκ του εν τω μέσω αυτής διερχομένου χειμάρου. Απέχει του Περάματος περί τήν μίαν ώραν. Έχει οικογενείας περί τάς 760, έξ ών αί 130 οθωμανικαί μετά καταλλήλου τεμένους, και σχολείου έκ των αρίστων (Ρουστιέ) έν ώ φοιτώσι και οι του Μεσαγρού προκεχωρημένοι μαθηταί. Ναόν τελευταίως τω 1892 ανακαινισθέντα περικαλλή του Αγίου Γεωργίου, και σχολεία των αρένων και θηλέων, ώς και επιστήμονα ιατρόν. Αυτόθι εδρεύει ο ανθυποδιοικητής (Μουδίρης) της περιφέρειας Γέρας και οι λοιπαί Διοικητικαί Αρχαί. Εις το ανατολικόν της κωμοπόλεως άκρον εις θέσιν Τασλίκ καλουμένην, υπάρχουσι κάλλιστα λατομεία μαρμάρου, εφ' ών υπάρχει σκοπιά έξ ής δίκην πανοράματος παρουσιάζεται, ευθύς αμέσως τω θεατή, η καλλίδενδρος και ωραία της Γέρας πεδιάς, ο θαυμάσιος αυτής κόλπος και όλα τα κατέναντι μέρη της Αμαλλής.

Προϊόντα παράγει έλαιον και ικανά οπωρικά. Το αυτόθι ατμοκίνητον ελαιοτριβείον τυγχάνει εκ των αρίστων, ών το αρχαιότερον πάντων των λοιπών εν Γέρα. Άνωθεν του Σκοπέλου προς Καρυώνα επί ρωμαντικής τοποθεσίας κείται το μονήδριον της Αγίας Παρασκευής