Η οθωμανική βρύση της κάτω αγοράς

Είναι η “Πέρα βρύση” η ωραιότερη στο νησί, γιατί έχει τελείως διαφορετικό “στύλ” από τις άλλες। Το τόξο της, φτιαγμένο από συμπαγή κομμάτια μάρμαρου, είναι οξύληκτο επάνω και φέρει μεσοφέγγαρο. Είναι το σκούρο μπλε μάρμαρο, με τα άσπρα νερά από το λατομείο του χωριού, το Τασλίκ. Από το ίδιο υλικό είναι και οι δύο αρράβδωτες κολώνες, τα πεζούλια και η γούρνα.

Τα δύο ωραιώτατα κιονόκρανα με φύλλο άκανθας και λογχοειδή (τύπος περγαμηνού) έχουν κατασκευαστεί από λευκό μάρμαρο. Το ίδιο υλικό χρησιμοποιήθηκε για το στηθαίο, όπου δύο ροζέτες, δύο αστέρια και το μισοφέγγαρο, μια σειρά από κρίνους και ένα άλλο φυτικό κόσμημα (στη βρύση) δημιουργούν ένα ωραιότατο σύνολο. Και η μικρή επιγραφή, η κτητορική, γραμμένη στα τούρκικα. Η βρύση φτιάχθηκε το 1908 από το μάρμαρο γλύπτη Νικόλα Αξιώτη, ο οποίος έφυγε μετά στην Αμερική. Αυτός είχε πατέρα τον Μιχάλη Αξιώτη, που σ'ενα τσαρντί κάτω από το τασλίκ, έφτιαχνε πέτρινα γουδιά. Ήταν πρώτος ξάδερφος με το ζωγράφο Γαβαλά. Στον Άη Γιώργη του Σκοπέλου, μπαίνοντας δεξιά, το πέτρινο εικονοστάση είναι δικό του έργο, ενώ η εικόνα (Αη Γιώργη) του Γαβαλά. Με τον πατέρα μου ήταν δεύτερα εξαδέλφια. Βλέπουμε λοιπόν την “κοινή φύτρα” σ'αυτό το χωριό, που έχει δώσει τόσους και τόσους άξιους θεράποντες της τέχνης.

(Από το βιβλίο του Μάκη Αξιώτη “Βρύσες στη Λέσβο” Μυτιλήνη, 1994)

Υ.Γ. την βρύση ο Μ.Αξιώτης την ονομάζει "Πέρα Βρύση", τελικώς όμως ως Πέρα Βρύση αποτελεί η πολύκρουνος βρύση της επάνω αγοράς, όπως αναφέρει το 1894 ο Γ.Αρχοντόπουλος "αυτόθι υπάρχει βρύση μαρμάρινη πολύκρουνος (πέρα λεγόμενη) μετ' αφθόνου ύδατος διαυγιούς, υπό μεγάλου πλάτανου σκιαζομενη". Η αναφερόμενη οθωμανική βρύση δεν είχε ακόμη κτισθεί.